Nhà bị lún & những giải pháp chống lún

Lún là công trình bị chuyển vị thẳng đứng hay bị chuyển vị thẳng đứng không đều (lún lệch) đưa đến chuyển vị ngang gây nghiêng nhà. Tất cả các công trình xây dựng đều bị lún, miễn trong giới hạn cho phép (công trình dân dụng ít hơn 8cm), không gây ảnh hưởng xấu đến sử dụng và công trình lân cận thì chấp nhận được.

Nứt có phải do lún?
Tình trạng nhà bị nứt có nhiều nguyên nhân, không hẳn vì lún mà bị nứt; thậm chí có nhà lún nhưng không nứt. Chẳng hạn lô IV cư xá Thanh Đa, xây dựng xong năm 1974 đã xuất hiện lún và lún lệch nhưng vẫn không bị nứt. Nứt thường có 3 nguyên nhân: vật lý, cơ học và thi công. Mặt cơ học là do lún hay tính toán kết cấu thiếu, bị võng hệ đà; nguyên nhân này rất ít xảy ra. Nứt phần lớn nằm ở khâu vật lý, do nhiệt; ví dụ, nhà hướng tây, dưới tác động của nắng gắt làm cho độ co giãn của tường và cửa gỗ khác nhau gây nứt. Nguyên nhân gây nứt về mặt thi công có nhiều như xây tô sai kỹ thuật, gạch không được nhúng nước trước khi xây hay tường để quá khô ráo khi tô vữa; hoặc chất lượng gạch không được tốt; hoặc sơn nước không đúng phương pháp chỉ dẫn của nhà sản xuất. Lắm khi tường và sàn đúc xây mác quá cao, cho nhiều xi măng cũng gây nứt.

Lún do kết cấu sai
Do thiết kế kết cấu, vì không lường hết được các yếu tố, chung nhất là tính sai lực lún xuống nhiều mà giải quyết móng không hợp lý. Ví dụ, ngôi nhà lầu 6-7 tầng ở phường 25, Bình Thạnh, thay vì phải đóng cừ tràm trên móng bè lại làm móng băng nên gây lún. Trường hợp khác, nhà bị lún lệch nghiêng sang một bên, ta thường nghĩ rằng nền đất xấu. Trước khi nhìn xuống nền đất, chúng ta hãy nhìn lên lầu, có nghĩa là cần xem xét lực tác dụng xuống móng ra sao. Không phải ngẫu nhiên mà các nhà bị lún lệch hầu hết đều nghiêng về phía ban công bên hông nhà. Điều này do lực của ban công tác dụng, nên lực tại cột có ban công thường lớn hơn lực ở bên trong (nhiều khi gấp đôi hoặc hơn). Mà người thiết kế khi tính lực thường hay bỏ qua tác dụng tăng thêm lực đứng của mô-men ban công. Từ đó tính lực của cột không đúng, tính diện tích móng không đúng dẫn đến phản lực đất nền không hợp lý và cuối cùng là lún không đều.

Lún do cấu tạo sai
Chẳng hạn, dùng cát phủ trên đầu cừ tràm là một việc làm tai hại. Hiện trong thực tế các nhà xây dựng thường có giải pháp đóng xong cừ tràm phải phủ trên đầu cừ một lớp cát dày 10 cm, có nơi còn lót 20 cm hay hơn nữa. Công việc này có thể gây lún công trình vì dưới áp lực đáy móng, cát có thể chui xuống bùn bên dưới hay chui vào lớp bê tông lót có độ rỗng bên trên. Hoặc do dòng chảy, cát có thể chuyển dịch; hay do công trình kề cận đào móng, lớp cát phủ đầu cừ này có thể bị sụp lở. Cũng có thể chiều dày lớp cát đệm thi công không đều nhau, có thể tạo lún không đều. Ngoài ra, việc phủ cát làm móng không liên kết với khối cừ tràm nên độ cứng nền móng bị giảm yếu, do đó có thể bị rung động khi xe chạy gần bên cạnh. Mặt khác, do ảnh hưởng của lực xung động, lớp cát đệm này có thể bị chảy, làm gia tăng độ lún và sự rung động công trình. Vì vậy nhất thiết phải đặt đầu cừ tràm vào lớp bê tông lót để lực đứng và lực ngang truyền từ móng sang khối cừ tràm, để móng và cừ tràm tạo thành một khối chịu lực, không có lớp cát đệm trung gian.

Nguyên nhân khác cũng có thể gây lún là do dùng bê tông lót đá 4-6. Thông thường người ta dùng lớp bê tông đá 4-6 để lót trước khi đặt thép đổ bê tông móng với đá 1-2. Trong thực tế thì lớp bê tông này thường làm "qua quít" bằng việc xếp đá rồi dùng vữa xi măng tô lên phía trên, đầm tay sơ sài. Từ đó lớp lót này không thể gọi là lớp bê tông được vì có nhiều lỗ rỗng. Có thể tạo ra sự lún do lớp lót, vì đất dưới đáy móng chui lên chiếm chỗ rỗng trong bê tông đá 4-6. Mặt khác, nếu về sau bên cạnh có công trình thi công, khi đào móng có thể gây phá lớp bê tông lót này, gây lún thêm. Do đó nên dùng bê tông lót đá 1-2 trộn và đổ tại chỗ. Có chủ nhà chọn lớp bê tông lót đá 4 - 6 dày 200mm là không hiệu quả và tốn kém mà gây bất tiện cho thi công và có thể làm kém an toàn cho công trình. Không được dùng bê tông gạch vỡ làm móng vì chất lượng gạch còn kém hơn đá 4-6.

Nhà lún do thi công – lún kiểu domino khi xây chen
Ngoài ra, thi công "qua loa", không đúng kỹ thuật hay làm gian dối cũng là những nguyên nhân gây lún. Có trường hợp xây nhà trên đường Nguyễn Thái Bình, Q.1 đào tầng hầm, khoét rộng làm "rỗng ruột" nhà bên cạnh gây sập. Cần phải có biện pháp chống đỡ hữu hiệu hoặc thi công từng móng; thực hiện theo dạng cuốn chiếu. Những khu vực xây đồng bộ cùng lúc thường không can hệ, nhưng xây chen thì dễ gây lún nếu không có giải pháp đúng đắn.

Thời gian gần đây, một số nhà liên kế tại khu vực Bình Thạnh đã bị lún nghiêng, nguyên nhân có thể mô tả như sau: căn nhà A quy mô 2 tầng, xây trước. Căn nhà B xây sau cũng 2 tầng sát bên cạnh, đã đào móng làm lún và nghiêng nhà A; rồi gây lún và nghiêng chính nhà B. Nhận xét, có thể nhà A xây dựng móng cạn hay diện tích móng nhỏ hay dùng bê tông bằng đá 4-6, hay đệm một lớp cát dày trên đầu cừ tràm. Dù nhà A đang ngồi trên "thùng xăng”, sẽ vẫn ổn định cho đến ngày nhà B mang "lửa" tới bằng cách đào móng bằng hay sâu hơn nhà A. Thời gian đào đất và thi công móng kéo dài đã làm hư hỏng, sụt lở lớp bê tông lót đá 4 - 6, lớp cát đệm và đất nền của móng nhà A. Móng nhà A bị lún, nghiêng sang nhà B, "tì vai" lên nhà B bằng lực đẩy ngang và nhà B cũng bị lún nghiêng.

Muốn chống hoặc khắc phục lún, phải biết rõ nguyên nhân mới có biện pháp khắc phục hiệu quả. Lắm khi phải chờ đến vài năm sau cho lún tắt dần, đến lúc “bão hòa" không còn bị lún nữa. Việc phải gia cường móng là biện pháp tích cực. Để khắc phục lún lệch, có thể hạ cột phía cao xuống hoặc phải đôn phía cột thấp lên.

Để nhà không bị lún nứt

Có nhiều lý do dẫn đến tình trạng nhà bị nứt: xử lý móng không tốt, bêtông không đạt tiêu chuẩn, cốt thép đặt sai, tháo dỡ cốp pha sớm hoặc bị ảnh hưởng thời tiết.Phòng tránh được sự cố này là tốt nhất, nhưng trong trường hợp xấu, hãy xử lý theo đúng cách.

Tình trạng lún nứt còn có thể do khâu thiết kế, không khảo sát kỹ mà vẫn xây trên khu vực đất yếu hoặc sử dụng vật liệu không đúng chuẩn và thi công không đúng quy trình.
Khi đã xảy ra hiện tượng lún nứt, cần có một đơn vị chuyên môn kiểm tra, giám định. Những đơn vị này phải có đủ năng lực và thiết bị chuyên dụng để biết chính xác "bệnh" của công trình, đưa ra giải pháp thích hợp.

Không nên cứ thấy nứt là trát bừa hoặc sửa theo các cách thông thường khi chưa biết nguyên nhân. Làm vậy, việc nứt vẫn tái diễn do chưa trị được tận gốc. Có những sự cố cần để một thời gian sau mới chữa được. Chẳng hạn, với vết nứt do lún, phải chờ cho nhà hết lún mới thi công sửa chữa. Vết nứt của cấu kiện bêtông rất nghiêm trọng, cần kiểm tra thường xuyên và có đơn vị chức năng giám định vì có thể gây nguy hiểm. Tình huống này có thể do mác bê tông sai, thiết kế không đúng, vật tư không phù hợp với chủng loại trong thiết kế hoặc sử dụng không đúng chức năng (chẳng hạn, thay vì phòng ngủ, lại làm... phòng nhảy đầm).

Các chủ đầu tư cần nghĩ đến việc thuê người làm giám sát thi công. Họ sẽ kiểm tra từ kết cấu, mác ximăng, nguyên vật liệu, các hệ thống kỹ thuật... đến việc tháo dỡ cốp pha. Cũng có thể đề nghị đơn vị thiết kế kiêm luôn việc giám sát thi công.
Các hồ sơ thiết kế, kết cấu, kiến trúc, điện nước... cũng cần được lưu ý; có thể nhờ bên tư vấn thiết kế cùng người giám sát thi công theo dõi, nhằm đảm bảo tiến độ xây dựng đúng như yêu cầu đã thể hiện trong các bản vẽ, thuyết minh.

Thông thường, khi có sự cố nứt xé thì bên thi công phải sửa chữa và chịu trách nhiệm nếu vẫn tái diễn. Trường hợp hư hỏng nặng, chủ đầu tư phải thuê đơn vị kiểm định độc lập, sau đó mới xử lý.


Tổng hợp